Geveltjes lezen

Schoolstraat 5-6 bouwhistorisch bekeken

Een fervent boekenworm kent als geen ander de ervaring weg te dromen in de wereld die een roman bij het lezen oproept.
De woorden komen door de verbeelding van de lezer tot leven. Soortgelijk moet de ervaring van een archivaris zijn die zijn voorouders voor zich ziet bij het snuffelen in oude, beduimelde papieren. Wie echter de leefomgeving waarin onze voorouders zich bewogen op het netvlies wil krijgen kan leren kijken door de ogen van een bouwhistoricus.

Gevels1

Afb. 1
De kopgevels van Schoolstraat 6 en de reconstructie van de toestand in 1792. Let op de gevelankers, de positie van de ramen, de vlechtingen in de gevel en schoorsteen.

Gevels2

Afb. 2
De kopgevel van Schoolstraat 5 en de reconstructie van de toestand in 1792. Let op de positie van de ramen, de vlechtingen in de gevel en de karakteristieke gevelbekroning.

In dit artikel observeren we een pandje in de Schoolstraat, gelegen naast het oude kerkhof. Wie goed kijkt ziet welk resultaat de metselaars hier meer dan twee eeuwen geleden uit een stapel gele ijsselsteentjes tevoorschijn toverden. Sierlijk gesmede muurankers verraden het jaar waarin ze hier aan het werk waren: 1792 (zie afb.1).

Zorgvuldig zijn de kleine steentjes met kalkmortel in kruisverband vermetseld. Wie dichtbij kijkt ziet dat grote delen van de oorspronkelijke voegen nog aanwezig zijn. De voegen zijn doorgestreken en van een fijn strak lijntje voorzien: de daggestreep.

Een boerenvlechting vormt de beëindiging van het metselwerk in de topgevel. De schouderstukken, eenvoudig afgewerkt met een rode plavuis, markeren de voet van het achterliggende rieten dak. Door nauwkeurig met het oog de gevel af te scannen kunnen onregelmatigheden in het metselwerk ons vertellen waar de oude raamopeningen hebben gezeten.
De huidige kozijnen, deels van hout, deels van staal, zijn duidelijk van recenter datum. In de ondergevel vinden we geen sporen van oudere raamopeningen terug. De kans dat de metselaar hier in 1792 geen ramen heeft gemaakt is groot.

Op de eerste verdieping is dit wel anders. Rond de huidige raampjes verraden sporen in het metselwerk de aanwezigheid van de oorspronkelijke kozijnen. Zo zit er een stuk rollaag onder de huidige ramen en valt op dat het metselwerk rond en boven de kozijnen later is opgemetseld. De steen is wel hetzelfde maar de karakteristieke voeg ontbreekt. De overal zo regelmatige vlechtingen in de gevel zijn in de buurt van de vervallen raamopeningen in verkleinde vorm uitgevoerd.

Hoe hebben die kozijnen er dan precies uitgezien? (zie afb.2)
Schoolstraat 5-6 geeft hier geen aanwijzingen voor, dus zullen we elders ons licht moeten opsteken. In de directe omgeving vinden we geen aanwijzing bij gebrek aan bebouwing van vergelijkbare ouderdom. De schuiframen met fijne roedenverdeling van Kerkstraat 34 geven meer houvast. Deze gevel blijkt ook ongeveer even oud; “1782” geeft een muuranker in de gevelbekroning aan (zie afb. 3). Zouden het trouwens dezelfde metselaars geweest zijn die tien jaar later in de Schoolstraat aan het werk gingen? In ieder geval maakten ze ook in de Schoolstraat een in het oog springende beëindiging van de topgevel. Wie naar de andere kant van het pandje loopt (Schoolstraat 5) en omhoog kijkt ziet nog net de aanzet hiervan zitten (zie afb. 4).

Gevels5

Afb. 3
Overzichtsfoto van Kerkstraat 34 met een vrijwel ongeschonden gevel uit 1782.
Let op de gevelbekroning en de schuiframen.

Gevels6

Afb. 4
Reconstructietekening van de gevelbekroning van Schoolstraat 5. De onderzijde is nog aanwezig.De bovenzijde is in het verleden vervangen door een schoorsteen.

Tekst en afbeeldingen:

Ranko Hamelinck

Literatuur:

Anoniem, Tocht langs de Dongense monumenten 3 (Dongen 2004)
Haslinghuis, E.J., Bouwkundige termen, verklarend woordenboek van de westerse architectuur- en bouwhistorie (Leiden 2005)